Soru: Erozyonu önlemek için neler yapılabilir?
EROZYONLA MÜCADELE İÇİN ALINACAK TEDBİRLER
Erozyonu meydana getiren faktörlere göre, alınacak tedbirler de değişmektedir. Bu tedbirleri;
* Su erozyonuna karşı alınacak tedbirler,
* Rüzgar erozyonuna karşı alınacak tedbirler,
* Çığlara karşı alınacak tedbirler,
* Kumullara karşı alınacak tedbirler,
* Heyelanlara karşı alınacak tedbirler
Şeklinde sıralamak mümkündür.
7.1-Su Erozyonuna Karşı Alınacak Tedbirler
Sel deresi havzasında alınacak erozyon kontrolu tedbirlerini idari, kültürel ve mekanik olmak üzere üç bölümde toplayabiliriz.
a) İdari Önlemler : Doğal dengenin bozulmasına neden olan insan müdahalelerinin durdurulmasına yönelik tedbirlerdir. Bunlar; otlatmanın düzenlenmesi, arazi sınıflamasına göre arazi kullanımının temini, halkın katılımı sağlanarak sorunun çözümü, erozyon sahalarının korunması gibi tedbirlerdir. En önemlisi ise havzada yaşayan halkın refah seviyesinin yükseltilmesini içeren projelerin uygulamaya konmasıdır.
b) Kültürel Önlemler : Bitki örtüsü tesis etmek veya mevcut bitki örtüsünü geliştirmek yoluyla erozyonu durdurmayı amaçlayan uygulamalardır. Bunlardan bazıları; ağaçlandırma, örtü geliştirme, otlandırma, mera ıslahı çalışmaları, sediment taşımayan dere yataklarının yöreye uygun bitki türleri ile ağaçlandırması.
c) Mekanik Önlemler : Teraslama, çevirme hendeği gibi arazi hazırlığı niteliğindeki önlemler ile kuru duvar eşik, örme çit ve ıslah sekisi türündeki sınai tesislerdir. Mekanik önlemleri, yamaçlarda uygulanan önlemler (Teraslama, çevirme hendeği örme çit v.b.) ile oyuntu erozyonuna karşı alınan önlemler (Toprak sedde, kuru duvar eşik, miks eşik, tersib bendi, kıyı duvarları, anroşman v.b.) olarak iki bölümde inceleyebiliriz.
Erozyonla savaş çalışmalarının etkili ve ekonomik olabilmesi için:
- Tekniğin iyi bilinmesi
- Uygulanacak metodun doğru seçilmesi
- Her tesis gerekli olduğu yerde ve tekniğine uygun ve ekonomik bir şekilde yapılması gerekmektedir. Bu nedenle sahalar çok iyi etüt edilmeli ve incelenmelidir.
Erozyon kontrolu sahalarında prodüktif orman tesisi amacıyla yapılacak saha varsa, bu saha da ekonomik prensipler içerisinde ağaçlandırma çalışması yapılabilir.
7.2.1-Teraslama
Teraslama, yamaçlar üzerine düşen yağmur sularının taşıma gücü kazanmadan önünün kesilerek, toprakta suyun tutulmasına yarayan bir sistem olup, kurak ve yarı kurak sahalarda yüzey erozyonu ile savaşta kullanılan en önemli metottur.
Ormancılık açısından % 60 eğimin üzerinde teraslama yapmak doğru değildir.Ancak, can ve mal emniyeti açısından önemli olan özel şartlarda % 80 meyle kadar teraslama yapılabilir. Kalan üst meyildeki araziler koruma yoluyla örtü geliştirmeye terk edilir. Teknik olarak yapılacak teraslara, üst kısımdan yüzeysel akışla gelecek suların zarar vermemesi için teraslama sahasının üst kısmına bir çevirme hendeği (saptırma kanalı) yapılmalıdır.
Eğimli Teraslar (Akıtıcı Teraslar)
Eğimli yamaçlarda ani sel tahribatı ve toprak erozyonunu önlemek için yapılır. Esas amaç, yağış sularını kısa mesafede tutarak yamaç dışına akıtmak ve yamaçtaki toprak taşınmasına engel olmaktadır. Yağışlı yörelerde toprağın geçirimsiz olduğu dik eğimlerde uygulanır. Suyu tehlikesizce tahkim edilmiş dereciklere veya boşaltma kanallarına akıtan stabil kanal durumundadır. % 1 - % 0,5 meyille tesis edilir ve uzunluğu 400 m’ yi geçmez. Bu tip teraslar, ağaçlandırma yapılmayacak erozyon kontrolu sahalarında ve yüzeysel akışın eğimsiz terasları tahrip edilebileceği alanlarda inşa edilir.
Eğimsiz Teraslar
Yüzeysel akışa geçen suların tamamen tutulması ve arazinin ön görülen kültürel önlemlere hazır hale getirilmesi için tesis edilen, tesviye eğrilerine paralel sıfır meyilli teraslardır. İnfiltrasyon kabiliyeti yüksektir. Üçe ayrılır;
Gradoni Tip Teras
Tekne Tipi (Hendek Tipi-Trapez) Teraslar
Kanallı Gradoni Tipi Teras
Şekil 4-Gradoni tipi teras
Şekil 5-Tekne tipi teras
Şekil 6-Kanallı gradoni tipi teras
Uygulamada genelde Gradoni (Açık V ) tipi teras inşa edilmektedir. Eğimi % 60’a kadar olan yamaçlarda uygulanabilir. Genişlik 60-80 cm. arasında değişir. Teras yüzeyine içe doğru % 20-40 arasında eğim verilmelidir. Teras derinliği, şevin üst noktasının kazı şevine doğru uzatılan yatay hat ile teras yüzeyi ile kazı şevinin kesiştiği en açık nokta arasındaki mesafe olan ( h ) derinliğidir. Bu derinlik 15-30 cm. arasında değişir.
Tekne tipi teraslar arazi mayili % 40’ı geçmeyen ve yağışı fazla olan sahalarda uygulanır. Can ve mal emniyetinin önemli olduğu yerlerde % 60 meyile kadar yapılabilir. Teras tabanının ön yüzüne yakın kısımlar işlenir. Ortalama taban genişliği 30 cm, derinlik ise 20 cm. olur.
Kanallı gradoni teraslar, eğimi % 60’a kadar olan sahalarda uygulanabilir. Teraslar 15-20 cm genişliğinde ve 30-35 cm. derinliğinde kanal açılarak yapılır. Dikimlerde fidan kanalın ön yüzüne yerleştirilir ve yamaçtan çıkan toprakla doldurularak, içe doğru % 15 eğim verilir.
7.1.2-Çürük Yamaçların Sağlamlaştırılması
Akan yamaçların, toprağın akışı durdurularak uygun bitki örtüsünün geliştirilmesi ile ıslah edilmesi gerekmektedir. Aksi halde havzada diğer ıslah metotları uygulanmış olsa da erozyon devam eder.
Drenaj Tesisleri
Çürük yamaçlarda su miktarı arttıkça, toprağın iç sürtünme direnci azalmakta, böylece yamaç stabilitesi azalmaktadır. Bunun için yamaç topuğunu kuru veya harçlı duvarla sağlamlaştırdıktan sonra, yamacın üst kısmından gelen yüzey akışlarını saptırma kanalı ile çevirerek sağlam bir alana akıtmalıdır. Drenaj hendekleri ot ekimleri yapılarak stabil hale getirmeli veya taş kaplamalı olarak inşa edilmelidir.
Çizgi Ot Ekimi
Eğimin çok dik ve yüzeysel taşınmanın fazla olmadığı iyi topraklı çürük yamaçların ıslahında ot ekimleri faydalı sonuçlar verir. Tesviye eğrilerine paralel olarak 25-30 cm. aralıkla, kazma ucu ile 4-5 cm. derinlikte açılan çizgilere Graminese (Buğdaygiller) veya Leguminose (Baklagiller) familyasına dahil bitkiler bu amaçla ekilebilir. Ekimden sonra çizgiler kapatılarak ekim çıkıntısı bırakılmayacaktır.
Örme Çit Tesisi
Örme çitler, çürük yamaçlarda yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önler.
90-100 cm. boy ve 4-6 cm. çapındaki kazıklar birbirine 30-40 cm. aralıklarla çakılır. Sıralar arasındaki mesafe 1-1,5 m.dir. Sürgün verme özelliği olan kazıklar kullanılmalıdır. olan ilkbaharda tesis edilir. Yapılan çitlerin arkası toprakla doldurularak üst kısımlara uygun ağaç türleri dikilir.
Çalı Demetli Çit Tesisi
Çürük yamaçların stabil hale getirilmesinde kullanılan bir diğer metottur. Kazıklar arası mesafe 0,5 m.dir. Çalı demetleri kazık arkasındaki açılan hendeklere yerleştirilir. Sıraların alt ve üstüne yöreye uygun ve hemen kök yapabilen buğdaygil ve baklagil yem bitkileri ekilmelidir. Ayrıca, sıra aralarına da uygun fidanlar dikilmelidir.
Çalı Demetli Teras Yapımı
Meyilli, rüzgar erozyonuna duyarlı, ince kumlu yapıda, ince materyal taşınan yamaçların stabil hale getirilmesinde kullanılır. Yamaç arazide kazı tabanına ters meyil verilerek hendek açılır. Çalı ve dallar demet halinde hendeğe yatırılır. Demetlerin ucu topraktan dışarıdadır. Daha sonra bu terasın üzerine toprak çekilerek gradoni tipi terasa dönüştürülür, toprak sıkıştırılarak içe doğru % 35-40 meyil verilir. Fidan dikilecek yerin çalı demetleri ile kapatılmamasına dikkat edilmelidir.
Şekil 7-Çalı demetli teras
7.1.3-Diğer Tesisler
a) Ot Keseklerinin Yerleştirilmesi ile Çürük Yamaçların Islahı: Çizgi ekimi yönteminin uygulanabileceği şartlara haiz arazilerin ıslahında ot keseklerinin yerleştirilmesi yöntemi de kullanılabilir. Ancak, ot keseklerinin alınabileceği yeterli çayırlık ve yağışında sulama yapmayacak kadar yeterli olması gerekir.
Şekil 8- Ot kesekleri ile yeşillendirme
b) Malç Tatbikatı : Çıplak ve dik yamaçların yeşillendirilmesinde kullanılır. Yamaç üzerine 5-10 cm kalınlıkta dal, yaprak, saman ve her türlü bitki artıkları serilir. Eğer rüzgar, yağmur v.s. serilen bitki atıklarını aşağılara akmaya sebep olacaksa malç tatbikatı yapılacak olan sahaya kazık çakmakta yarar vardır.
Malç tatbikatından önce veya sonra sahaya tohum atılabilir. Fakat doğal tohumlama esas kabul edilmelidir.
7.2-Oyuntu Erozyonu İle Mücadele
Yüzey erozyonu, devam etmesi halinde oyuntu erozyonuna dönüşür. Genel olarak oyuntu erozyonunun başlamasını önlemek için yapılan masraflar ıslahı için yapılandan daha az ve ekonomiktir. Erozyon önlemlerinde oyuntu erozyonu ile yüzey erozyonu önlemleri birlikte uygulanmalıdır.
Su Toplama Havzasında Oyuntularda Alınması Gerekli Tedbirler
Kurak olarak; su toplama bölgesinde alınacak önlemlerle (ağaçlandırma, teraslama, otlandırma v.s.) yüzeysel akım tamamen önlenecek ve dere tabanında oyulma söz konusu olmayacaksa sınai tesis yapılmasına gerek kalmaz, ancak bu dere içlerininde uygun tür ve metotlarla bitkilendirilmesi gerekir. Eğer önlemlere rağmen derelerde oyulma ve taşınma devam edecekse, dere yataklarının mekanik ve bitkisel önlemlerle stabil hale getirilmesi gerekir.
7.2.1-Çevirme Hendekleri (Saptırma Kanalları)
Çevirme hendeklerinin tesis amaçları :
• Aktif durumdaki bir oyuntuya gelen yüzeysel akışın veya yer altı sularının yönünü değiştirerek erozyonu önlemek,
• Bina, yol, sulama kanalları v.b. tesislerin yüzeysel akış ve erozyondan zarar görmesini önlemek,
• Yüzeysel suların belli alanlarda ve özellikle otlaklarda kontrollu bir şekilde yayılmasını sağlamak,
• Teraslanmış yamaç araziyi, aşırı yüzeysel akışın zararlarından korumak,
• Verimli taban arazilerini siltasyon ve taşkın zararlarından korumak amacı ile yamaçtaki küçük yan dereciklerde oluşan taşkın sularını güvenli bir yere göndermek.
7.2.2- Boşaltma Kanalları ( Su Yolları )
Boşaltma kanalları; eğimli teras şebekesi tesis edilen yamaçlardaki teras kanallarından gelen fazla suları veya teraslama gibi herhangi bir su tutucu tesis çalışması yapılmayan arazilerde, yüzeysel akışa geçen suları toplayarak, zararsız bir şekilde doğal bir su kanalına veya güvenli bir alana ya da yapay su kanalına ulaştıran kanallardır.
7.2.3-Sınai Tesisler ( Enine Yapılar)
Sınai tesisler; oyuntularda, taban oyulmasının önlenmesi ve böylece taban meylinin düşürülerek su hızının azaltılması için su akım doğrultusuna dik gelecek şekilde inşa edilen canlı ve cansız tesislerdir.
a. Kuru Duvar Eşikler :
Harçsız olarak inşa edilen bu enine yapılar, fazla su taşımayan mecralarda, küçük oyuntularda inşa edilirler. Genel olarak su toplama havzası 100 ha. dan küçük olan derelerin ıslahında kullanılır.
Kuru duvar eşik yapımında kullanılacak taşların mahallinde bulunması gerekir.
Şekil: 9- Kuru duvar eşik
b) Miks Eşikler
Kuru duvar eşiklerin yeterli olamayacağı daha derin veya geniş oyuntuların (Qmax=15–20 m³/sn taşkın debisi bulunan dereler) tahkiminde kullanılır.
c) Biyolojik Yapılar:
Kuru duvar eşik yapımında 50 m mesafeye kadar taş malzeme yoksa, bu çalışma ekonomik çalışma olmayabilir. Bu durumda dere yatağı tahkiminde biyolojik yapılar düşünülmelidir.
Örme Canlı Eşikler:
Taban ve yanlarda oyulmaların devam ettiği derecikleri örme canlı materyallerle tahkim edebiliriz.
Çalı Demetli Canlı Eşikler:
Şekil :10- Örme canlı eşik
d. Diğer Tesisler:
Küçük havzaların tahkiminde, ucuz temin edilebildiği takdirde delikli saç levhalar veya yerinde bol miktarda malzeme bulunuyorsa çalı demetli toprak sedde, kafes tel eşikler v.s. kullanılabilir.
Çalı Demetli Toprak Sedde:
Şekil:11- Çalı demetli toprak sedde
Delikli Saç Levhalar:
Sel derelerinin tahkiminde, delikli saç levhalar, teneke v.b. metal malzemeler de kullanılabilir. Uygun bir maliyetle, malzeme temin edilebildiği takdirde, en pratik oluşu nedeniyle tercih edilebilir.
Şekil:32- Delikli sac levha
Kafes Tel Eşikler: Kafes tel kullanılarak inşa edilirler.
7.3-Rüzgar Erozyonuna Karşı Alınacak Tedbirler
Ülkemizde, su erozyonu gibi rüzgar erozyonuda büyük zararlar meydana getirdiği bilinmektedir. Yapılan envanterlere göre, ülkemizde yaklaşık 450 000 hektar alan çeşitli şiddette rüzgar erozyonu etkisi altındadır. Bu alanın 40 000 hektarını rüzgar erozyonu sonucu oluşmuş kumullar oluşturmaktadır.
Rüzgar erozyonuna karşı alınacak en önemli tedbirler; koruyucu orman kuşakları, rüzgar perdeleri ve kumul tespit çalışmalarıdır.
Koruyucu orman kuşakları: Tarım arazilerini ve çiftlikleri korumak ve kumulları tespit etmek amacıyla 30-60m genişliğinde, 10-30 ağaç sırasından oluşan koruyucu orman kuşakları tesis edilir.
Rüzgar perdeleri: Tarım arazilerini rüzgardan korumak amacı ile genellikle 1-3 ağaç sırasından, bazen de 1-7 sıradan oluşan rüzgar şeritleri tesis edilir.
Kumul tespit çalışmaları: Rüzgar aracılığıyla hareket ederek bir yerden diğer bir yere taşınan kumulları stabil hale getirmek için önce tesis edilen suni perdeler aracılığıyla, hakim rüzgar istikametine dik olarak bir sırt şeklinde uzun kum yığını şeklinde ön eksibe oluşturulur.
Ön eksibe oluşturulduktan sonra, yüzeysel kum hareketlerini önlemek için kumul yüzeyini çalı ile kapatma veya örme, perde tesis etme, kazıklarla sahayı küçük kareler halinde bölme suretiyle kumulda ıslah çalışmaları yapılır. Daha sonra ise otlandırma , çalılandırma ve ağaçlandırma suretiyle sürekli stabilizasyon sağlanır
Resim :5- Kumul tespit çalışması
7.4-Çığlara Karşı Alınacak Tedbirler
Çığların etkisini bertaraf etmek veya en aza indirgemek için çok farklı teknikler kullanılır. Uygulanan tekniklerden elde edilecek sonuçların uzun veya kısa vadeli olmasına, uygulandıkları yerlere, çığın türüne, çığın etkilediği alanın boyutuna, ve tekniklerin maliyetlerine göre çığ önleme yöntemleri "geçici veya kalıcı" olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Bu yöntemlerden Genel Müdürlüğümüz görev alanına girenler aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Teraslama: Bu yöntem, genellikle yerleşim yeri dışındaki alan veya yapıları korumak için kullanılır. Teraslarda, basamağın üst kısmı sertleştirilerek ağaçlandırılır ve eğime dik yönde duvarlar ile desteklenirler ise daha tatmin edici sonuçlar alınabilir.
Yeniden Ağaçlandırma: Ağaç büyüme sınırına yakın kotlarda yeterli derinlikte ve uygunlukta toprak olan yamaçlarda yeniden ağaçlandırma yapılabilir. Özellikle kar çitleri veya ağları ile beraber kullanıldığında, ağaçların kar yüklerinden ve çığlardan zarar görmeleri önlendiğinden, çitler ekonomik ömrünü dolduruncaya kadar ağaçlarda yamaçta iyi bir koruma sağlayabilirler.
Tripodlar: Tripodlar (üçayaklar), ağaç kütükleri kullanılarak yapılan ve 3 ayrı kütüğün birbirleriyle birleştirilerek kullanıldıkları yapılardır. Eğim açısının 37o 'den düşük olduğu yamaçlarda kullanılırlar. Şaşırtmacalı kazıklar ile beraber kombine olarak da kullanılabilirler. Ancak, şaşırtmacalı kazıklarda olduğu gibi kesin bir çığı önleme garantisi vermez ve yerleşim yerlerini korumak için kullanılması uygun değildir.
Kar Çitleri: Kar çitleri, halen dünyada uygulanan en güvenli ve en uzun ömürlü aktif çığ önleme yapılarıdır. Bu çitler, ağaç, beton, alüminyum ve çelikten imal edilirler. Daha pahalı olmasına karşın çelik olanları yaklaşık 100 yıllık ekonomik ömürleri ile en iyi sonucu vermektedir. Ağaçtan yapılanların ki ise 20-40 yıl arasında değişmektedir. Sistemin kurulmasını pahalı olmasına karşın yerleşim yerlerini korumada gönül rahatlığı ile kullanılmaları, bu dezavatanjlarını gözardı edebilmemizi sağlamaktadır. Çitlerin projelendirilmesi sırasında kullanılacak malzeme türü, konumları, uzunlukları ve boyutlarının iyi dizayn edilmemesi sonucunda hem istenen sonuç alınamaz hemde yapılar doğal riskler (korozyon, kar yükü, kaya düşmesi, vb.) neticesinde tahrip olabilir.
Kar Ağları: Kar ağları da kar çitleri ile aynı görevi görürler. Ağlar çelikten yapılır, kurma işlemleri daha kolaydır. Kurma maliyetleri kar çitlerinin maliyetlerine çok yakın olmasına rağmen , kar çitleri kadar yüksek kar yükü taşıyamazlar.
Resim.7-Kar ağları
Kar (rüzgar) Perdeleri: Kar (rüzgar) perdeleri, rüzgarın kar taşıma, biriktirme işlevini ve kar biriktirme yerini kontrol eden yapılardır. Böylece karın tehlikeli noktalarda ve miktarda birikimi önlenebilmektedir. Bu yapılar ile saçak oluşması rahatlıkla bertaraf edilebilir. Diğer önlem yapıları ile aynı patika için beraber kullanıldığında daha iyi sonuçlar alınır.
Rüzgar Çatıları: Rüzgar çatıları, kar perdelerine benzer bir işlev görür. Ancak, bu yapı sırt üzerinde rüzgarın hızını arttırarak karın yamaç üzerinde biraz daha aşağıdaki kotlarda birikmesini sağlamak için kullanılırlar. Rüzgar çatıları ile de saçak oluşumu önlenir. Çok fazla işlevsel değildirler, ancak ucuzdurlar.
Resim:8-Kar çatıları
Rüzgar Panoları: Rüzgar panoları da kar birikimini kontrol etmek için kullanılırlar. Kar perdelerinden farkları yapının elemanları arasında boşluklar olmamasıdır.
Rüzgar Engelleri: Rüzgar engelleri, rüzgar panolarının rüzgar perdelerine benzeyen tipleridir. Elemanları arasında açıklıklar vardır. Karın sırtlar üzerindeki dağılımını panolara oranla daha iyi kontrol ederler.
7.5-Heyelanlara Karşı Alınacak Tedbirler
İdari önlemler: Heyelanlara karşı alınacak idari önlemlerin amacı; kitle hareketini durdurmak değil, ortaya çıkabilecek etkilerden insanları uzak tutmak veya dikkatli olunması için uyarmaktır.Olası heyelan alanları belirlenerek uyarı levhası yerleştirmek, heyelan altında kalabilecek yerlerin iskana kapatılması, şayet iskan alanı varsa tehlike alanı dışında iskan edilmesi gibi önlemler alınmalıdır.
Teknik önlemler: Heyelan nedenlerinin ortadan kaldırılmasına veya zarar vermeyecek şekilde durdurulmasına yönelik önlemlerdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder